Redactioneel: Zelfkennis en persoonlijke identiteit - inleiding op een thema

Glas, G.

3-7

NL

Persoonlijke identiteit: Een vergelijking van benaderingen

Evink, C.E.

8-19

NL

Kan de persoonlijke identiteit nog als een samenhangende eenheid worden opgevat? Volgens de filosofen Taylor en Saarinen en de schrijver Arnon Grunberg is het 'zelf' een veelvormige sociale constructie, versnipperd in onsamenhangende situaties waarin slechts rollen worden gespeeld. Hiertegenover worden twee andere visies geplaatst. Volgens Ricoeur vindt de persoonlijke identiteit haar samenhang in de reconstructie van het eigen levensverhaal. Andere Franse filosofen, de zogenaamde differentiedenkers, vragen meer aandacht voor de beperkingen en grenzen van zo'n reconstructie en de verantwoordelijkheid jegens anderen die er het belangrijkste kenmerk van vormt. Beide visies worden geïllustreerd met een verhaal van Leon de Winter. Ten slotte wordt dit artikel afgesloten met enkele evaluerende opmerkingen.

identiteit, persoonlijke identiteit, persoon, differentiedenken

Identiteit en schaamte

Hegger, A.T.

20-29

NL

In dit artikel worden enige aspecten van het schaamtegevoel onderzocht. Allereerst wordt de schaamte-woede-schuld-reactie toegelicht. Schroom hoort tot de familie van de schaamte-achtige emoties, maar behoedt, in tegenstelling tot de schaamte, de identiteit. De overweldigende schaamte is schadelijk voor ons zelfbesef. Het wordt beleefd als chaos en het contact met de taal gaat gemakkelijk verloren. Dit leidt tot een roekeloze sprong in de leugen, die op zich de identiteit verder aantast. In het laatste deel wordt gepoogd een verbinding te leggen tussen schaamte en het besef van genade afhankelijk te zijn.

schaamte, taal, identiteit

De veelzijdige beweeglijkheid van de ziel

Waaijman, K.

30-58

NL

Deze studie verkent de veelzijdigheid van de ziel vanuit het bijbelse begrip nefesj / psychè. Meerdere aspecten van de ziel komen aan het licht: haar interieur; haar behoeftigheid en ontvankelijkheid; haar kwetsbare levenskern; haar presentatie van het ik; haar beweeglijkheid en zijn bij de ander; haar zelfwegschenking. Dit bijbelse zielsconcept vormt de grondslag voor de ziel in de joodse en christelijke spiritualiteit.

bijbel, spritualiteit, psychologie, ziel, geest, adem, bloed, alteriteit

Heteronomie, eccentriciteit en 'het' postmoderne zelf

Glas, G.

57-70

NL

In deze bijdrage worden eerst de contouren geschetst van een heteronome visie op de mens. Een dergelijke visie kenmerkt zich door het feit dat ze de aanspraken van de ander van fundamentele betekenis acht voor de definitie van het zelf. Deze definitie staat in contrast met beelden van de mens die de menselijke autonomie centraal stellen. De heteronome visie wordt vervolgens geconfronteerd met postmoderne zelfbeelden, met name met het plurale geconstrueerde zelf zoals dat door Kenneth Gergen wordt geschetst. Vervolgens wordt betoogd dat moderne en postmoderne visies meer in elkaars verlengde liggen als vaak wordt gedacht. Dat geldt in het bijzonder het punt waar het in deze bijdrage om gaat, de plaats van het subject. In de door Gergen geschetste constructivistische variant van het postmoderne denken staat het ik of het subject net zo centraal als in het moderne denken. Het subject is begin en eindpunt van een uitreikende en toeëigenende beweging. Gesproken wordt in dit verband over zelfbevangenheid. De uitreikende en toeëigenende beweging is loos, ze reproduceert zichzelf. Niet voor niets is er vandaag een sterk verlangen naar wat echt en puur is, naar dat wat kan motiveren, ook naar spirituele bronnen die hun zeggingskracht hebben weten te bewaren. Genoemde zelfbevangenheid wordt hierna in verband gebracht met het thema van het kwaad en de mogelijke bevrijding daarvan. Onderzocht wordt of de filosofie van de eccentriciteit (Plessner) op dit punt iets te bieden heeft. Het blijkt dat deze filosofie wel de hegemonie van het rationele en beheersende ik wil doorbreken, maar op een beslissend punt toch in oude denkschema's blijft steken. Het artikel besluit met de constatering dat het kwaad zich vaak in emoties en stemmingen nestelt en dat juist om die reden een psychologie van religieuze gevoelens gewenst is. Zo'n psychologie zou zich dan moeten laten inspireren door een antropologie die uitgaat van een heteronome visie op de mens.

persoonlijke identiteit, schaamte, kwaad, emotie, heteronomie